ربع قرن طلایی: چرا پیشرفت‌ انسان متوقف شده است؟ (بخش پایانی)

درقسمت نخستمطلب، به بررسی برخی از دلایلی که باعث شده اند سرعت پیشرفت انسان کاهش یابد پرداختیم؛ همچنین نگاهی هرچند گذرا، به نقش ثروت در بروز این اتفاق انداختیم. در قسمت پایانی، قصد داریم نقش ثروت در پیشرفت های انسان را بیشتر بررسی کنیم و در مورد دلایل کاهش ریسک پذیری انسان، بحث های بیشتری داشته باشیم و ببینیم که آیا واقعاً پس از دوره ی ربع قرن طلایی، پیشرفت ما کاهش یافته است یا ما این گونه فکر می کنیم.

در حال حاضر مشکل اصلی این است که ثروت میان مردم نیست و در دست اندک افراد ثروتمند است. گزارشی در ماه اکتبر سال ۲۰۱۷ منتشر شد که نشان می داد تنها یک درصد از افراد ثروتمند جهان، بیش از نیمی از ثروت جهان را در اختیار دارند. چنین اتفاقی مطمئناً پیامدهایی در پی خواهد داشت. اولین پیامد این است که اکنون راه های بسیاری برای خرج کردن پول به وجود آمده است و ثروتمندان هر کدام را که بخواهند، می توانند انتخاب کنند؛ اما در قرن ۱۹ میلادی که عصر طلایی رشد بشردوستی بود، چنین امکاناتی وجود نداشت.

اکنون ثروتمندان پول خود را صرف خرید قایق های تفریحی، خودروهای سریع، هواپیماهای خصوصی و دیگر موارد بی مصرف می کنند. مطمئناًاَندرو کارنگیرا می شناسید. در زمانی که وی ثروت داشت، دستیابی به مواردی که گفته شد امکان پذیر نبود و جای بحثی نیست که مواردی نظیر هواپیماهای خصوصی یا خودروهای سریع، نمی توانند باعث پیشرفت علم و دانش بشر شوند و در دسته موارد بی مصرفی قرار می گیرند که صرفاً جنبه ی نمایشی دارند. یک اقتصاددان فرانسوی به نامتوماس پیکِتیدر سال ۲۰۱۴ در کتابی با نام <<سرمایه>> عنوان کرد که اکنون بیش از هر زمان دیگری پول، پول می آورد. این یعنی ثروت شما بدون آن که کار خاصی انجام دهید جمع می شود و روز به روز بر آن افزوده می شود؛ بنابراین چرا باید آن را در جایی سرمایه گذاری کنید و پول خود را به خطر بیاندازید؟ مطمئناً علاقه ای برای سرمایه گذاری هوشمندانه نخواهید داشت.

در طی سال های ۱۹۴۵ تا ۱۹۷۱، ثروت تقریباً به طور مساوی بین کشورهای جهان تقسیم شده بود و از این نظر می توان گفت یک برابری نسبی وجود داشت. به عنوان مثال، در بریتانیا این روند تا چند سال بعد نیز همچنان رو به کاهش بود و برابری ها بیشتر می شدند و در سال ۱۹۷۷، اوج برابری تقسیم ثروت در بریتانیا را شاهد بودیم. آیا این امکان وجود دارد که رابطه ای میان تقسیم عادلانه ثروت و رشد نوآوری ها وجود داشته باشد؟ در ادامه به بررسی این موضوع خواهیم پرداخت.

در جامعه امروز، موفقیت چگونه تعریف می شود؟ هرگاه شخصی بتواند مقدار زیادی پول را در مدت زمانی اندک به دست آورد، می گویند آن شخص موفق است. به عبارتی، تعریف موفقیت وابسته به میزان پولی است که آن شخص در مدت زمانی مشخص به دست می آورد. فرآیندی که حاصل آن کسب پول و سرمایه است، با بهتر کردن چیزها تعریف نمی شود؛ بلکه معیار اصلی این است که هرچه زودتر بتوان چیزهای قبلی را منسوخ کرد. بنابراین نسل بعدی گوشی های هوشمند، خودروها و یا سیستم عامل ها، بدون آن که تغییرات زیادی داشته باشند به راحتی فروخته می شوند و همواره افرادی حاضر هستند مبلغی برای خرید آن ها بپردازند. امروزه رشد ارزش سهام بستگی به رشد شرکت ها دارد؛ بنابراین منسوخ کردن بی دلیل یک محصول یا یک روش، جای نوآوری را می گیرد. شرکت ها برای آن که ثبات داشته باشند ترجیح می دهند که به جای ریسک کردن و نوآوری، یک روند آهسته اما رو به رشد را طی کنند.

حدود ۵۰ سال پیش، سازندگان تلفن ، تلویزیون و خودرو، محصولات خود را بر اساس آن چه مشتریان می خواستند تولید می کردند. مشتریان علاقه داشتند که این محصولات حداقل تا چند سال دوام بیاورند و همچنان برتر بمانند. در آن زمان، هیچ کس گوشی هوشمندی که صرفاً امروز پرچم دار است، تولید نمی کرد. یک محصول تا مدت ها پرچم دار باقی می ماند؛ اما امروزه این گونه نیست و اساس کار شرکت ها این است که با سرعت هرچه بیشتر، محصولات خود را منسوخ کنند. به عنوان مثال، زمانی که آیفون ۷ معرفی شد، تفاوت چندانی با آیفون ۶ نداشت. به عبارتی، یک محصول بهتر و برتر نبود؛ اما شرکتاپلبرای آن که خریداران را به خرید این محصول ترغیب کند، طوری وانمود می کرد که گویی این محصول واقعاً تفاوت های عمده دارد و چیزهای جدیدی برای عرضه با خود آورده است؛ اما واقعیت این نبود.در یک جامعه یِ از نظر مالی نابرابر، اگر شما این توانایی را داشته باشید که مردم را به خرید محصولات خود ترغیب کنید، قدرت در دستان شما خواهد بود. این یک پدیده جدید است که با آن مواجه شده ایم و نتیجه این است که نوآوری از بین می رود؛ زیرا مخالف بازاریابی شرکت ها است.

در دهه ۶۰ میلادی، نظام سرمایه داری این جرئت را داشت که خود را با خطراتی مواجه کند. به عنوان مثال، در فناوری های نوظهور الکترونیکی سرمایه گذاری های عظیمی شد؛ درحالی که کسی از آینده ی این فناوری خبری نداشت و نمی دانست آیا موفق می شود یا خیر. امروزه نظام سرمایه داری به شکلی محافظه کارانه تر عمل می کند و روی استارتاپ هایی سرمایه گذاری می کند که به شکلی بسیار آهسته، صرفاً همان فناوری های گذشته را بهبود می بخشند.

در طی سال های ۱۹۴۵ تا ۱۹۷۰، شاهد یک رونق بزرگ در سرمایه گذاری عمومی در بخش پژوهش و نوآوری بودیم. مالیات دهندگان در اروپا و ایالات متحده، جایگزین سرمایه داران بزرگ قرن نوزدهم شدند. نتیجه این شد که تقریباً تمام پیشرفت های این دوره، از جانب دانشگاه ها و جنبش هایی بود که هزینه های آن ها توسط مالیات مردم تأمین می شد. نخستین رایانه های الکترونیکی، توسط آزمایشگاه های شرکتIBMساخته نشدند؛ بلکهاین دانشگاه های منچستر و پنسیلوانیا بودند که توانستند نخستین رایانه های الکترونیکی را خلق کنند و همان طور که می دانید، هزینه های این دانشگاه ها به وسیله ی مالیات هایی که مردم پرداخت می کنند، تأمین می شود.برای نخستین بار اینترنت توسط دانشگاه کالیفرنیا ابداع شد، نه شرکت هایزیراکسیابِل(از سال ۲۰۱۶ متعلق به شرکتنوکیااست).شبکه جهان گستر وبتوسط اپل ومایکروسافتایجاد نشد، بلکه اینآزمایشگاه سِرندر سوئیس بود که برای نخستین بار شبکه جهان گستر وب را ایجاد کرد و همان طور که می دانید، سرن یک آزمایشگاه تماماً عمومی است. به طور خلاصه، می توان گفت تقریباً تمام پیشرفت های زمینه های پزشکی، علم مواد، هوانوردی و حتی پرواز های فضایی، به لطف سرمایه گذاری های عمومی به دست آمدند و رشد کردند. از دهه ۷۰ میلادی به بعد، بخش خصوصی رشد چشمگیری داشت و دولت ها گمان می کنند که بخش خصوصی می تواند نوآوری داشته باشد.

آن چه ما در چهار دهه گذشته مشاهده کردیم، خلاف این عقیده را ثابت می کند؛ اما در کنار این موضوع، نمی توانیم این را نادیده بگیریم که رکود اقتصادی باعث کاهش سرمایه گذاری دولتی در بخش های مختلف شده است. همچنین، سرمایه گذاری حاصل از مالیات عمومی در بخش های تحقیق و توسعه به طور کلی در مقایسه با ربع قرن طلایی، در بسیاری از کشورهای صنعتی افزایش یافته است و ما نمی توانیم این موضوع را نیز انکار کنیم. حتماً دلیلی دارد که حتی با وجود افزایش سرمایه گذاری ها، سودی حاصل نمی شود.

آیا این امکان وجود دارد که نگرش ما نسبت به خطر کردن تغییر کرده باشد؟ بارها در این مطلب گفته شد که هیچ چیز جالب توجهی در حال حاضر ابداع نمی شود. حتی بسیاری از دستاوردهای ربع قرن طلایی را نمی توان امروزه اجرا کرد؛زیرا ترس ما از عواقب کارهایمان، افزایش یافته است. به عنوان مثال، واکسن آبله را در نظر بگیرید. این دارو توسط یک کمپین بین المللی میان مردم توزیع شد و احتمالاً در ابتدا هزاران نفر را نیز به کام مرگ کشاند؛ اما در نهایت توانست جان میلیون ها انسان دیگر را نجات دهد. در دهه ۶۰ میلادی، داروها به راحتی پس از کشف، میان مردم توزیع می شدند. نتیجه اولیه این می شد که اکثر آن ها کارایی نداشتند و باعث مرگ بسیاری می شدند؛ اما نتیجه کلی این بود که در آن دوره یک پیشرفت از نظر دارویی به دست آمد و جان میلیون ها نفر نجات داده شد. امروزه انجام چنین کاری غیر ممکن است؛ زیرا ما ابتدا عواقب کار خود را می سنجیم.

در دهه ۶۰ میلادی، ۸ سال طول می کشید تا یک داروی جدید در ایالات متحده، تأییدیه لازم را بگیرد و بین مردم توزیع شود؛ اما در دهه ۹۰ میلادی، ۱۳ سال طول می کشید تا یک دارو تأییدیه دریافت کند که امروزه این عدد به ۲۰ سال افزایش یافته است؛ یعنی ۲۰ سال پس از کشف یک دارو، شما می توانید آن را از داروخانه ها خریداری کنید. در سال ۲۰۱۱ در کشور بریتانیا، چندین مؤسسه خیریه و بنیاد پژوهشی پزشکی، قوانین ظالمانه اروپا جهت تأیید داروهای جدید را محکوم کردند؛زیرا در طی این مدت زمانی که طول می کشد تا داروها تأییدیه دریافت کنند، مردمان زیادی در اثر بیماری های مختلف جان خود را از دست می دهند؛ در واقع جان آن ها فدای ایمن شدن داروها می شود.

کاهش قدرت خطرپذیری ما، به یک سلاح قوی علیه پیشرفت تبدیل شده است. در سال ۱۹۹۲ یک مهندس ژنتیک سوئیسی به ناماینگو پوتریکوس، گونه هایی ويژه و دستکاری شده از برنج را توسعه داد که هر دانه ی آن، حاوی مقادیر زیادی ویتامین A بود. کمبود این ویتامین، سالانه باعث نابینایی و مرگ صدها هزار نفر در کشورهای مختلف جهان می شود؛ اما متأسفانه به دلیل ترسی که ما از خطرپذیری داریم، جهان هنوز شانس دیدن این اختراع را نداشته است.

در بخش انرژی نیز ما دچار ترس هستیم. به عنوان مثال، فناوری هسته ای غیر نظامی با حوادثی همچونتری مایل آیلندکه باعث مرگ کسی نشد وحادثه چرنوبیلکه صدها نفر را از بین برد شناخته می شود و یک ترس عمومی در مردم ایجاد کرده است. این حوادث که بسیار نادر هستند باعث شدند یک وقفه جهانی در توسعه ی این فناوری به وجود آید و اگر این وقفه که به دلیل ترس ما ایجاد شد هرگز وجود نداشت، اکنون به انرژی ایمن و ارزان با آلودگی کربنی اندکی دسترسی داشتیم. اکنون ما با بحران تغییرات آب و هوا مواجه هستیم که می تواند جان میلیون ها انسان را به خطر بیاندازد و این بهایی است که ما به خاطر یک ترس ۴۰ ساله از توسعه ی انرژی های پاک می پردازیم.

یکی از مشهورترین پروژه های فضایی،پروژه آپولواست که اگر قرار بود امروزه آن را کلید بزنند، ما هرگز شاهد فرود انسان روی ماه نبودیم. شاید با خود بگویید که مردم دیگر علاقه ای به فرود روی ماه ندارند؛ اما دلیل این نیست. دلیل این که می گویم امروزه انجام چنین پروژه ای امکان پذیر نیست، این است که ما می ترسیم و از عواقب این پروژه وحشت داریم. امروزه حتی اگر تنها چند درصد این امکان وجود داشته باشد که فضانوردان جان خود را حین سفرهای فضایی از دست بدهند، پروژه انجام نخواهد شد؛ زیرا جان آن ها به خطر می افتد.

شرکتبوئینگبه هنگام توسعه یهواپیمای ۷۴۷، خطرات بسیاری را به جان خرید. این محصول خارق العاده که دردهه ی ۶۰ میلادی توسعه داده شد، تنها ظرف ۵ سال از روی کاغذ به محصولیتبدیل شد که می توانست مسافران را جابه جا کند و این یک دستاورد بزرگ و مهم در آن زمان بود. هواپیمای ایرباس A 380 که رقیب بوئینگ ۷۴۷ محسوب می شود تنها کمی بزرگ تر و آهسته تر است؛ اما جالب است بدانید که از زمان شروع پروژه تا تولید این هواپیما، ۱۵ سال طول کشید.پیش از دوره ی ربع قرن طلایی، جهانی بدون پنی سیلین، واکسیناسیون، دندان پزشکی مدرن، خودروهای ارزان و تلویزیون، وحشتناک و غیر قابل تحمل بود. در واقع دانشمندان وقتی که از آن دوره گذر کردند، یک جشن بزرگ گرفتند؛ زیرا جهان زیباتر شده بود؛ اما امروزه متأسفانه ما بدگمان و مشکوک هستیم، ما فراموش کرده ایم که جهان پیش از ربع قرن طلایی چقدر وحشتناک بود.

با توجه به این توضیحات، می توان پی برد که ما امروزه ترسو شده ایم؛ به خصوص در جوامعی که از نظر اجتماعی پیشرفته تر از سایرین هستند. ۴۰ سال پیش، مردمی که اغلب جوان بودند، حاضر بودند با خطرات بسیار زیادی مواجه شوند تا جهانی را که پس از جنگ به وجود آمده بود، تغییر بدهند و به جای بهتری تبدیل کنند. نخستین معترضانی که ضد جنگ و خواهان حقوق شهروندی بودند، به خیابان ها آمدند؛ اما پاسخ آن ها با گاز اشک آور داده شد. در دهه ۶۰ میلادیفمینیست ها دچار طردشدگی اجتماعی شدند و سرکوب رسانه ای آن ها بیداد می کرد؛ اما آن ها ایستادگی کردند و حق خود را گرفتند. امروزه به نظر می رسد که مردمدچار نابینایی سیاسی شده اند و خود را در پس کوچه های تاریک سیاست می بینند و جرئت انجام کاری را ندارند. ۴۰ سال پیش جنازه دانش آموزان به روی دست گرفته می شد و از آن ها به عنوان آغازکننده ی یک شورش و انقلاب استفاده می شد؛ اما امروزه جوانان ترجیح می دهند به جای چنین حرکت هایی، سعی کنند با استفاده از کلمات کارها را پیش ببرند و از تفکر خاصی پیروی می کنند. ۴۰ سال پیش یک رسانه ی روبه رشد، اجازه ی این را داشت که با تفکر جامعه مخالفت کند؛ اما امروزه رسانه های اجتماعی تفاوت دارند و با وجود این که ظاهراً دموکراتیک هستند؛ اما سعی دارند تفکر یک جریان خاص را نشان دهند و بی طرف نیستند.

آیا تمام این چیزهایی که در مطلب گفته شد اهمیت دارند؟ آیا این که سرعت پیشرفت تکنولوژی کاسته شده است اهمیت دارد؟ جهان اکنون به طور عمومی ایمن تر و سالم تر است و ثروت بیشتر است و به طور کلی بهتر از هر زمان دیگری است. گذشته بسیار وحشتناک بود و گذشته های دورتر وحشتناک تر بودند که شاید از مرور برخی دوره ها شرم داشته باشیم. همان طوری که بسیاری از جامعه شناسان می گویند، میزان جرم در کشورهای پیشرفته که حقوق بشر تا حدودی در آن ها رعایت می شود، کاهش یافته است و همچنان کاهش می یابد. اکنون عمر طولانی تری داریم، حقوق شهروندی پیشرفته تر شده است و ازدواج همجنسگرایان در بسیاری از کشورهای جهان به رسمیت شناخته می شود. دیکتاتورها یک به یک از بین می روند و دموکراسی سرتاسر جهان را فرا می گیرد. جهان در سال ۲۰۱۴ به مراتب بهتر از جهان در سال ۱۹۷۱ بود و این روند بهبود همچنان ادامه دارد. امروزه نیز پیشرفت هایی در زمینه ی تکنولوژی داریم که شاید بتوان آن ها را با پیشرفت های ربع قرن طلایی مقایسه کرد. به عنوان مثال، اینترنت را در نظر بگیرید.

امروزه اینترنت تمام انسان های روی زمین را به یکدیگر متصل کرده است و شاید از آپولو بهتر باشد. نمی توان به دانشمندان خُرده گرفت؛ زیرا جهان به تازگی یک رکود اقتصادی بزرگ را پشت سر گذاشته است اما اوضاع اقتصادی رفته رفته بهتر می شود. شاید در چند سال آینده، چشم اندازهای علمی-تخیلی که در چند سال گذشته ارائه شدند به واقعیت تبدیل شوند؛ اما بهتر بود که ذره ای از آن تغییرات شتاب داری که در گذشته انجام شد، همچنان ادامه می یافت. در آن صورت، ما در جهانی زندگی می کردیم که بیماری هایی نظیر آلزایمر قابل درمان بودند، انرژی پاک هسته ای جدید جایگزین سوخت های فسیلی شده بود و تهدیدی برای تغییرات آب و هوا به حساب نمی آمد. اگر ذره ای از آن پیشرفت شتاب دار در روزگار امروز وجود داشت، ما تغییرات ژنتیکی بسیاری را ایجاد کرده بودیم و در درمان بسیاری از بیماری های وراثتی می توانستیم از آن ها استفاده کنیم، غذای سالم و ارزان در اختیار میلیون ها انسان قرار می گرفت و سرطان دیگر یک بیماری لاعلاج نبود. مستعمره سازی در ماه را فراموش کنید؛ اگر ربع قرن طلایی به قرن طلایی تبدیل می شد، باتری گوشی هوشمند شما می توانست با یک بار شارژ، به جای یک روز، بیشتر از یک هفته شارژدهی داشته باشد.