آموزش آنالیز مسیر بحرانی پروژه و نمودار PERT

تحلیل مسیر بحرانی (CPA) یا روش مسیر بحرانی (CPM) به شما کمک می کند برای تمام وظایفی که باید به عنوان بخشی از یک پروژه ی بزرگ انجام شوند، برنامه ریزی کنید. به علاوه در طول دوران مدیریت پروژه، شما می توانید با کمک این راهکار، دستاوردهای اهداف پروژه را بررسی کنید و متوجه شوید که برای بازگرداندن پروژه به مسیر اصلی خود، باید چه اقدامات اصلاحی را انجام دهید.

در یک پروژه ممکن است شما طرح نهایی خود را تحت یک نمودار گانت (با نرم افزارهایی نظیر Microsoft Project برای پروژه های متوسط یا یک صفحه گسترده اکسل برای پروژه هایی که از پیچیدگی کمتری برخوردارند) نمایش دهید. مزیت استفاده از CPA در فرایند برنامه ریزی این است که به شما کمک می کند برنامه ی خود را تست کرده و توسعه دهید و از کارایی و تأثیر آن مطمئن شوید. آنالیز مسیر بحرانی، به طور رسمی تمام وظایفی را که برای تکمیل پروژه <<در موعد معین>> مورد نیازند، تعیین می کند. همچنین مشخص می کند چه وظایفی را می توان به تعویق انداخت و منابع آن ها را به وظایف دیگر اختصاص داد. نقطه ی ضعف CPA هم این است که نسبت به نمودار گانت، رابطه ی وظایف و زمان را با وضوح و سرعت کمتری نشان می دهد، که در برخی شرایط درک آن ها را سخت تر می کند.

یکی دیگر از مزایای تجزیه وتحلیل مسیر بحرانی این است که به شما کمک می کند حداقل زمان لازم برای تکمیل پروژه را مشخص کنید و متوجه شوید کدام مراحل پروژه را باید با شتاب بیشتری پیش ببرید تا محصول را در ددلاین هدف، آماده کرده باشید.

نحوه ی استفاده از CPA

همانند نمودارهای گانت، مفهوم اساسی تحلیل مسیر انتقادی این است که شما نمی توانید برخی فعالیت ها را، پیش از آنکه یک سری دیگر از پروژه ها به پایان رسیده باشند، شروع کنید. به عبارتی، این فعالیت ها باید به ترتیب و متوالی تکمیل شوند.

برخی دیگر از فعالیت های پروژه، مستقل هستند و فرقی نمی کند چه زمانی (قبل یا بعد از یک فعالیت یا پروسه ی دیگر) آن ها را انجام دهید. به این نوع فعالیت ها، وظایف غیر وابسته یا موازی نام دارند.

رسم نمودار تحلیل مسیر بحرانی

مرحله ۱: لیست فعالیت های برنامه

تاریخ شروع هر فعالیت را مشخص کنید و مدت زمان تکمیل آن را برآورد کنید. همچنین تعیین کنید که این فعالیت، موازی است یا متوالی. اگر وظیفه ای در گروه فعالیت های متوالی قرار می گرفت، مشخص کنید که باید در چه مرحله ای اجرا شود.

مرحله ۲: ارتباط فعالیت ها را به صورت نموداری ترسیم کنید

رویدادهای هر پروسه (نظیر تاریخ شروع و پایان هر فعالیت) را با فلش به هم مرتبط کنید. بالای هر فلش، بازه ی زمانی برآورد شده ی تکمیل فعالیت و پایین آن، توضیح وظایف را می نویسید. به یاد داشته باشید که بردارهای بین وظایف، همگی باید هم جهت با یکدیگر باشند (معمولاً از چپ به راست). این نمودار درنهایت به شما نشان می دهد که چه فرایندهایی، پیش نیاز فرایندهای دیگر هستند و شروع هر فعالیت، وابسته به اتمام چه فعالیت ها، یا مراحل دیگری است.

نکته :طول بردارها، ربطی به مقیاس زمانی ندارد.

به عنوان مثال، به نمودار زیر توجه کنید.

همان طور که می بینید، در هر دایره، دو عدد نوشته شده که عدد سمت چپ، شماره ی فعالیت موردنظر (ترتیبی) و عدد بالا و سمت راست، روز شروع هر فعالیت است. بالای هر فلش، مدت زمان تخمینی هر فعالیت و زیر آن، توصیف فرایند شرح داده شده. ما از این نمودار متوجه می شویم که فعالیت ۶، هفده روز پس از آغاز پروژه شروع می شود و احتمالاً ۱۰ روز به طول می انجامد. همچنین، شروع این فعالیت تنها زمانی امکان پذیر است که فعالیت های چهار و پنج، کاملاً به اتمام رسیده باشند.

اغلب اوقات، حداکثر زمان مجاز برای هر فعالیت را در ربع پایین و سمت راست دایره ذکر می کنند.

عملیات تسریع

گاهی اوقات ناچارید پروژه را زودتر از زمانی که CPA مشخص کرده، به پایان برسانید. در این حالت باید برنامه ی پروژه را دوباره تنظیم کنید.

شما گزینه های مختلفی پیش رو دارید و برای انتخاب بهترین راه حل، باید تأثیراتی را که هرکدام از این گزینه ها روی هزینه، کیفیت و زمان پروژه می گذارند، بررسی کنید. به عنوان مثال ممکن است با افزایش منابع هر فعالیت، بتوانید زمان پروسه را کاهش دهید. اما مهم این است که این تغییرات، چه تأثیری روی سایر فعالیت ها و نتیجه ی نهایی خواهد داشت.

مثلاً فرض می کنیم که یک پروژه ی کامپیوتری ۱۰ هفته ای را باید در مدت هشت هفته تحویل دهیم. در مرحله ی اول، به نمودار CPA نگاه می کنیم و فکر می کنیم اگر نیروهای انسانی سومین و چهارمین فعالیت را دو برابر کنیم، سرعت تکمیل وظایف افزایش پیدا می کند و می توانیم کار را دو هفته زودتر به پایان برسانیم. اما این تصمیم هزینه های پروژه را افزایش می دهد. از طرف دیگر، دو برابر کردن منابع انسانی، بهره وری کل تیم را فزایش می دهد. پس ما نیاز داریم که برآمد این تأثیرات را محاسبه کنیم.

گاهی اوقات کوتاه کردن مسیر بحرانی اصلی پروژه، مجموعه ای متفاوت از فعالیت ها را شکل می دهد که مسیر بحرانی ثانویه نامیده می شود.

نمودار PERT (تکنیک ارزیابی و بازنگری برنامه)

روش PERT هم مشابه با CPA، برای تعیین فعالیت ها و ارزیابی زمان خاتمه ی پروژه (و گاهی محاسبه ی هزینه ها) مورداستفاده قرار می گیرد. با این تفاوت که CPA، برای هر مرحله پروژه یک برآورد زمانی در نظر می گیرد اما در نمودار PERT، ما با چهار برآورد خوش بینانه، بدبینانه، محتمل و مورد انتظار کار می کنیم:

برآورد زمانی هر مرحله از پروژه= ۶/(کوتاه ترین زمان)+(۴ * زمان محتمل)+(طولانی ترین زمان)

این فرمول به ما کمک می کند از انحراف معیار ناشی از پیش بینی های خوش بینانه ی غیرواقعی، اجتناب کنیم.

جمع بندی

آنالیز مسیر بحرانی یک روش مؤثر و قدرتمند برای ارزیابی و تشخیص موارد زیر است:

• چه فعالیت هایی باید تکمیل شود
• چه احتمالاتی برای اجرای فعالیت های موازی وجود دارد
• کوتاه ترین زمانی که می توانید پروژه را به پایان برسانید
• منابع موردنیاز برای اجرای پروژه
• ترتیب و توالی فعالیت ها، برنامه ریزی و زمان بندی
• اولویت های کار
• کارآمدترین راه برای کاهش زمان پروژه های فوری

در پروژه های پیچیده، یک آنالیز مسیر بحرانی مؤثر، می تواند به معنی تمایز شکست وموفقیتکار باشد. CPA همچنین برای ارزیابی اهمیت مشکلاتی که در طول اجرای طرح به وجود می آیند، بسیار مفید واقع می شود.

روش PERT نوعی آنالیز مسیر بحرانی است که تخمین دقیق تری از مدت زمان اجرای هر فعالیت و پروسه ارائه می کند.