بررسی سیاست مصرف منصفانه در اینترنت و کاربرد آن در دنیا

گسترش اینترنت و رواجِ کاربری آن در کشورهای مختلفِ دنیا، باعث شد سرویس های چندرسانه ای و تولید محتوای بزرگی در این دنیای مجازی پدیدار شوند که تا پیش از این در انحصارِ رسانه های رادیو، تلویزیون و شبکه های کابلی بود. از این گذشته، افزایشِ حجم داده ها و اطلاعاتِ تولیدشده به بزرگ شدنِ ذخیره سازها و متورم شدنِ بیش از پیشِ سرویس های اشتراک گذاریِ فایل و رشدِ شدید ترافیکِ شبکه های مبتنی برP2Pدر این شبکه ی تار عنکبوتی منجر شد. با تغییر الگوی کاربران در استفاده از اینترنت و شیوعِ بیش از پیش سرویس های استریم و تماشای آنلاینِ محتوا و دانلودِ بازیِ های ویدیویی به جای خریدِ رسانه ی فیزیکی، لزوم بهره گیری از سرعت های بالاتر برای پاسخ گویی به این نیازها هم افزایش یافت و شرکت های سرویس دهنده ی اینترنتی به تدریج سرعتِ سرویس ها و خدماتِ خود را ارتقا دادند و فناوری های جدیدی به کار گرفتند.

فناوری های نوین در اینترنتِ ثابت برای عبور از محدودیت های فنی، از به کارگیریDigital subscriber line)DSL) روی خطوطمسی تلفن به سمتِ استفاده ازVDSLو سپس به کارگیریِ فیبر نوری در شبکه ی دسترسی و توزیعِ اینترنت سوق پیدا کردند و راهکارهای جدیدی بر این اساس و با استانداردهایFTTxمعرفی شد. رایج ترینِ آن برای کاربرانِ خانگی همانFTTHیاFiber to the homeاست که فیبرِ نوری تا مودم کاربر در خانه امتداد پیدا می کند و زوج سیمِ مسی کاملا از مسیرِ ارتباطی حذف می شود. اگر چه خدماتِ کابلی و مبتنی بر فیبرِ نوری سال های سال است که در کشور های مختلف دنیا به صورت گسترده برای کاربرانِ نهایی مورد استفاده قرار می گیرد؛ در ایران تاکنون فقط شبکه های زیرساختی، سازمانی و دانشگاهی بر این اساس گسترش یافته اند و سرویس های اینترنتِ خانگی عمدتا هنوز بر خطوطِ مسی استوار هستند. به هر ترتیب با توسعه ی بیشترِ شبکه های داخلی و افزایشِ تدریجیِ استفاده از فناوری های نوین برای بهره مندی از کیفیت و سرعتِ بالاتر، لزومِ ارائه ی الگوی جدید و کارآمدتری در ارائه ی خدماتِ اینترنتی در سطح کشور، بیش از پیش افزایش می یابد.

مفهومِ مصرف منصفانه در اینترنت

با رواجِ سرویس های نامحدود و افزایش سرعتِ دسترسی کاربران و توانایی دریافت و ارسالِ اطلاعات با سرعت بالا، شرکت های سرویس دهنده لزوم به کارگیریِ برخی سیاست ها برای مدیریت پهنای باندِ شبکه ی خود را ضروری دیدند. سیاست های فنی که با اعمالِ محدودیت های خاص در سرویس ِ کاربرانِ نهایی، بتواند کیفیت و ثباتِ ترافیک اینترنت و ارائه ی خدمات سرویس دهنده را بر اساسِ پهنای باندِ کلیِ در دسترس، برای تمامی کاربران تضمین کند. در روزهای آغازینِ عرضه ی تجاریِ سرویس های نامحدود، تعدادی از کاربران با مصرف و دانلودِ طولانی مدت خصوصا در ساعاتِ اوجِ مصرف، می توانستند بخشِ زیادی از پهنای باندِ کاربران را در اختیارِ خود بگیرند.

تا سالِ ۲۰۱۰ ارائه ی سرویس های نامحدود هنوز هیچ شرایطی را شامل نمی شد؛ ولی پس از آن و به خصوص از اواسطِ سال ۲۰۱۲ و اوایل ۲۰۱۳ بود که استفاده از مفهومِFair Use Policyیا اختصاراFUPدر بینISP-ها متداول شد و بسیاری از آن ها بنا به میزانِ متوسطِ درآمد به ازای هر کاربر، امکاناتِ فنی و برآورد تعدادِ کاربرانِ پُر مصرف در مناطقِ تحتِ پوششِ خود سعی کردند مقرراتی در این چارچوب وضع کنند؛ به نحوی که کاربر در صورتِ عبور از سقفی مشخص در بازه ی زمانی خاص، با محدودیت هایی در سرعتِ دریافت و ارسال یا در استفاده از سرویس های استریم یا اشتراک گذاری فایل مثلِ تورنت یاUseNetمواجه شود.

سرویس های اینترنتی شرکت BT در بریتانیا - سرویس ۵۲ مگابیت بر ثانیه با قیمتِ ماهانه ۳۴ پوند بدون محدودیتِ FUP

در یک نگاهِ کلی، ISP با ارائه ی سرویسِ نامحدود بر اساسِ ضوابطِ FUP یا همان سیاستِ مصرفِ منصفانه می تواند دسترسیِ کاربرانِ پرمصرف را محدود کند؛ محدودیتی که بر اساسِ اصول منصفانه و نسبت به میزانِ عرف و رایجِ استفاده در میانِ کاربران و نیازِ واقعی باشد. به تعبیر دیگر می توان گفت که اینترنتِ نامحدود واقعا نامحدود باشد؛ مگر جایی که هدفِ یک کاربر در بلعیدنِ شبانه روزی تمامِ پهنای باندِ در دسترسِ خود محرز شود.

اما مشکلی که ایجاد می شود این است که مصرفِ منصفانه تعریفِ ثابتی ندارد و در هر جا ممکن است معنی متفاوتی برای آن به کار رود. از طرفِ دیگر این موضوع وقتی حادتر می شود که این سیاستِ مصرفِ منصفانه واقعا منصفانه پیاده سازی نشود و از نظر فنی به شکلی اجرا شود که نه تنها سرعت و کیفیتِ دسترسی کاربرانِ خورنده ی پهنای باند را هدف بگیرد، بلکه بسیاری از کاربرانِ عادی با الگو های مصرفِ رایج را هم تحتِ تاثیر قرار داده و باعثِ نارضایتی بسیاری از این افراد شود.

به همین دلیل، اطلاعِ دقیقِ کاربران از ضوابطِFUPدر سرویس های نامحدود ضرورتِ دوچندانی پیدا می کند و هر سرویس دهنده موظف است شرایطِ مصرف منصفانه در خدماتِ اینترنتیِ خود را به روشن ترین شکلِ ممکن به اطلاع کاربران برساند.

روند به کارگیری سیاست های مصرفِ منصفانه در دنیا

مطرح شدن این طرح توسطِ برخی سرویس دهنده های اینترنتیِ مشهور در دنیا از همان ابتدا انتقادهای زیادی برانگیخت. بسیاری از کاربران و رسانه های تخصصی به تناقضِ ذاتیِ این محدودیت ها با تبلیغاتی که برای سرویس های نامحدود می شد اعتراض داشتند و برخی هم از ایجادِ ابهام و مجال برای سوء استفاده ی احتمالیِ سرویس دهنده ها ابراز نگرانی می کردند. در هر حال بعضی خدمت دهندگان این شرایط را در سرویس های جدیدشان اجرایی کردند و در عوض به کاربران قولِ کیفیتِ مطلوب تر و ثباتِ کلی بیشتر در سرویس های ارائه شده بر اساسِ شرایطِFUPدادند.

اما پیاده سازی سیاست های محدود کننده ی خدمات بدونِ عوارض نبود و بعد از مدتِ کوتاهی منجر به پیامدهای غیر قابل پیش بینیِ جدیدی شد. بسیاری از کاربران از عدم اطلاع رسانیِ صحیح در موردِ ضوابطFUPروی سرویس هایشان شکایت داشتند و کار به دعوای حقوقی هم کشید. به طور نمونهFCC(کمیسیونِ ارتباطاتِ فدرال) در آمریکا برخی سرویس دهندگان اینترنتی را به خاطرِ آنچه گمراه کردنِ کاربران در ارائه ی سرویس های نامحدود می نامید، جریمه کرد. در ماه ژوئنِ ۲۰۱۵ شرکتِATamp;Tبه پرداخت ۱۰۰ میلیون دلار و در اکتبرِ ۲۰۱۶ شرکتِT-Mobileبه پرداختِ ۴۸ میلیون دلار محکوم شدند که ناشی از ناتوانی آن ها در ارائه ی شفافِ محدودیت های در نظر گرفته شده روی سرویس های نامحدود بود.

افولِ استفاده از سیاست های منصفانه

اصولا ایده ی به کارگیری برخی محدودیت ها روی پهنای باندِ کاربران، از ابتدا به خاطرِ وجودِ محدودیت های فنی و قیمتِ تجهیزات مطرح شد. اما با گذشتِ سال ها شرایط در عرصه ی تجهیزاتِ تأمینِ اینترنت با عرضه ی فناوری های جدید و کاهشِ قیمتِ آن ها به کلی تغییر کرده است.

در سال ۲۰۱۶، دین جسپر،مدیر عاملِ شرکتSonicاز عرضه کنندگانِ خدمات اینترنتی در ایالات متحده، تصورِ عمومی مبنی بر لزومِ به کارگیری محدودیت های شناخته شده تحت عنوان سیاست های منصفانه روی سرویس های اینترنتی را زیر سؤال برد و اذعان کرد که سهمِ هزینه ی تجهیزاتِ اینترنتی در سال ۲۰۰۸ به حدودِ ۲۰ درصد از درآمدِ آن ها بالغ می شد؛ در حالی که این هزینه در سالِ ۲۰۱۶ به دلیلِ افت قیمتِ شدید تجهیزاتِ مورد نیاز به حدود ۱.۵ درصد از درآمد این شرکت تقلیل پیدا کرده است. با این توصیف دیگر لزومی به ایجاد محدودیت مصنوعی نیست و عایدیِ سرویس دهندگان از قبال فروش سرویس هایشان بسیار بیشتر از چیزی است که در سال های گذشته به پیاده سازیFUPمنجر شده بود.

حتی قبل از این هم بعضی از شرکت هایی که به شکلی ضوابطFUPرا در برخی بسته ها پیاده سازی کرده بودند، به تدریج با تجدید نظر در خدمات و رفع کاستی ها توانسته بودند از وضع هر گونه محدودیت روی سرویس های عرضه شده خلاص شوند و کاربران را هم از این محدودیت های ساختگی خلاص کنند. برخی شرکت ها هم شرایطِ مصرفِ منصفانه را تا حدِ زیادی بهبود بخشیدند. مثلا شرکت Comcast در سال ۲۰۱۶ سرویسی با ضوابط مصرف منصفانه داشت؛ ولی آستانه ی ایجاد محدودیت در سرویس را از ۳۰۰ گیگابایت در ماه به سقف یک ترابایت افزایش داده بود. با وجود این، تحقیقات داخلی این شرکت نشان می داد که حتی استفاده ی مداوم تمام اعضای خانواده از Netflix به صورت HD در طول یک ماه در پایان چیزی بین ۲۵۰ تا ۳۰۰ گیگابایت داده را در بر می گرفت و بعید بود کاربری با الگوی مصرف متعارف به نزدیک ۱ ترابایت برسد.

در اینجا فهرستی از برخی سرویس دهندگان در کشورهای مختلف و شرایط مصرف منصفانه در خدمات اینترنت آن ها را ملاحظه می کنید:

در سال های گذشتهبرخی از این شرکت ها در کشورهایی مانند انگلستان و آمریکا محدودیت هایی برای سقف دانلود مقرر کرده بودند که حالا این محدودیت را به کلی حذف کرده اند و یا این سقف را تا جایی افزایش داده اند که حتی برای کاربران پُرمصرف هم به سختی قابل عبور است. در کشورهای جنوبِ شرق آسیا هم به علت مصرف دیتای زیاد و استفاده ی همگانی از اینترنت، هیچ محدودیت خاصی از ابتدا اعمال نشده است و به عنوان نمونه شرکت SKbroadband در کره ی جنوبی فقط بر روی سرویس گیگابیتی خود محدودیت دانلود ۱۰۰ گیگابایت در یک روز را اعمال کرده است و پس از عبور از سقف ۱۰۰ گیگابایت، تنها در همان روز سرعت به ۱۰۰ مگابیت بر ثانیه که یک دهم سرعت اصلی است کاهش خواهد یافت.

جمع بندی

حتما در خبرها خواندید که در ایران هم پس از سال ها تأخیر و حجم فروشی سرویس دهندگان اینترنتی با قیمت های گزاف، سرانجامتعرفه ی جدید سرویس های پرسرعت اینترنت غیر حجمیتوسط وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات اعلام شد. این طرح در اولین تلاش در دولت قبلی، پس از مخالفت های فراوان متوقف شد و برای بار دوم مورد ارزیابی و تجدید نظر قرار گرفت و پس از تصویب اعلام شد. در طرح نهایی جدید دیگر از میزان <<سقف مصرف>> برای سرویس هایی که قرار بود نامحدود باشند اسمی برده نشده است و در عوض برای اولین بار از اتکای آنبر یک سقف مصرف منصفانه (Fair usage policy) صحبت به میان آمده و تعیین جزئیات آن هم به عهده ی سرویس دهندگان گذاشته شده است.

اگر این مصرف منصفانه قرار است همان تعریف متداول به شکل کنونی آن در سطح دنیا را داشته باشد که به نظر گامی بلند و رو به جلو همراه با تحول در شیوه ی خدمت رسانی اینترنتی در ایران را در پیش رو خواهیم داشت و برای کاربران نیز سودمند خواهد بود. اما اگر استفاده از اصطلاح <<مصرفِ منصفانه>> تنها یک تغییر کلامی و تعویض واژگان باشد، احتمالا هدف بیشتر رفع ظاهری ایرادات طرح قبلی و کاستن از انتقادات کاربران بوده و تغییری محتوایی در طرح اصلی صورت نگرفته است. در هر حال انتظار این است که وظیفه ی محول شده به سرویس دهندگان اینترنتی برای پیشنهاد سقفِ مصرف منصفانه، واقعا منصفانه و همگام با تعریف جهانی این مفهوم و به معنای رایج آن باشد و دوباره مثل طرح ابتدایی وزارتخانه، شاهد اعلام محدودیت های حجمی غیر منطقی، نامتعارف و البته سودجویانه از سوی آن ها نباشیم و رابطه ای از نوع رابطه ی خودرو سازان داخلی با وزارت صنعت، بین ISP-ها با وزارت ارتباطات شکل نگیرد.